Stres akut stres ve kronik stres olarak iki farklı türdedir. Akut stres kavga veya kaçmak gerektiren acil durumlarda gerçekleşir. Stres esnasında beynin farklı bölümleri ve dokularda değişimler gerçekleşir ve duygusal bilişsel sistem aktive olur böylece stresle başa çıkma mekanizmaları için kararlar veririz. Aynı zamanda vücudumuz hareket ve hızlı cevap kabiliyeti için kateşolamin ve kortikosteroidleri üretir. Bu sebeple akut stres vücut için faydalıdır. Bununla beraber kronik stres ihtiyacımız olmayan bir sıklıkta sürekli gerçekleştiğinde birçok hastalığa sebep olur. Kronik stresin negatif etkileri sadece uykusuzluk, sindirim sıkıntıları, aksiyete, depresyon ile sınırlı olmayıp, kardiyovasküler hastalıklara yakalanma riski, zihinsel hastalıklar ve kanser riskini arttırır.
Araştırmalar her yıl 20-39 yaş arasında yaklaşık 1 milyon yeni kanser vakasının stresle ilişkili olarak oluştuğunu gösteriyor.
Birçok araştırmacı stres ve kanser ilişkisini incelemiş; prostat, göğüs, mide, akciğer ve cilt kanseri gibi kanser türleri arasındaki ilişkiyi incelemiş ve kronik stresin tümör oluşumu ve kanser gelişimini tetiklediğini kanıtlayan bulgular bulmuştur.
Kronik stres ve kanser arasındaki kapsamlı ilişkinin artışı son dönemde tıp dünyasında da büyük ilgi uyandırmaya başlamıştır1.
Kronik Stresin Uzun Dönemde Sağlığa Etkisi2
Stresli bir durum yaşadığımızda beynimizde yer alan önemli bezlerden Hipotalamus Sempatik sinir sistemimizi yani savaş - kaç modunu aktive eder. Beyin Epinefrin (Adrenalin) ve Nor Epinefrin hormonları salgılar. Kalp atış hızında ve kan basıncında bir artışla beraber alarm moduna geçilir, sindirim ve boşaltım yavaşlar. Bu vücudun kendini korumak için oluşturduğu mekanizmadır.
Aynı anda adrenal bezlerimiz kaçmayı sağlayacak enerjiyi sağlamak üzere, kan şekerini yükseltmek amacıyla en önemli stres hormonu olan KORTİZOL hormonu salgılar. Kortizol aynı zamanda iyileşme ve tamir için bağışıklık yanıtını harekete geçirir.
Stres ortadan kalktığında vücudun eski haline dönmesi gerekir, bu reaksiyon kısa süreli yaşanmalıdır.
Stres reaksiyonu uzayan bir sürede devam eder ve çok sık gerçekleşirse, artık kronik stres konusunda risk altındasınız demektir. Kronik stres genel olarak 3 ay ya da daha fazla süredir devam eden farklı kaynaklardan yaşadığınız strestir. Bu durum vücudun stres hormonlarını salgılatan stres sistemi Hipotalamus – Hipofiz – Adranal aksı ( HPA aksı) nın sürekli aktif kalmasına sebep olur.
Psikolojik stres bağışıklık yanıtını arttırır, tehditlerle savaşmak üzere görevli proteinler olan proinflamatuar sitokinlerin salınmasına sebep olur. Stres uzun süre devam ettikçe vücut Kortizole duyarsız hale gelir ve böylece inflamasyon yanıtı hiç kapanmadan çalışmaya başlar. Kronik inflamasyon sayısız sağlık sorunlarına yol açabilir.
Bu tip stres yanıtları bazı kişilerde şiddetli olurken bazı kişilerde hafif olabilir. Bazıları küçük stresli durumları heyecanlı bulabilir ve vücutları psikolojik stres yaratmaz. Diğerleri ise yaşam tarzı, sosyo ekonomik durum, gelişme döneminde yaşanan travmalar, genetik faktörlerin etkisi gibi konulardan kaynaklı olarak çok küçük tetikleyicilere hayatı tehdit eden durumlar gibi tepki verebilir.
Amerikan Önleyici Tıp Dergisinde yayınlanan (American Journal of Preventive Medicine) araştırma çocukluk döneminde taciz, ev hayatında güvensizlik ile ileri dönemde ortaya çıkan hastalıklar arasında kademeli bir ilişki ortaya koymuştur.
Amerika’da yaşayan düşük sosyo ekonomik duruma sahip grubun ve etnik azınlıkların beyaz Amerikalılara göre çok daha fazla sağlık sorunu yaşadığı kanıtlanmıştır.
Kronik Stres Semptomları
· Yüksek kan basıncı, Kolesterol ve Kalp Hastalıkları
· Yüksek Kan Şekeri seviyesi ( diyabet benzeri)
· Baş dönmesi / Bayılma
· Kilo alma
· Düşük Bağışıklık
· Sindirim Problemleri
· Hafıza Sorunları
· Duygu durumu değişiklikleri; Depresyon, aksiyete veya hassasiyet
· Yorgunluk ve uykuya dalmada zorluk
· Kronik Ağrı
· Kaslarda gerginlik
· İdrar sorunları
Uzun dönemli kronik stres ile kortizol azalabilir ve kronik düşük kortizol ile farklı semptomlar ortaya çıkabilir;
· Düşük kan basıncı
· Tuzlu ve baharatlı gıdalara aşerme
· Sabah yorgunluğu
· Panik
· Motivasyon azalması
· Düşük konsantrasyon
· Alerji
· Erken menapoz veya düşük Libido gibi hormonal sorunlar
Kronik Stresin Uzun Dönemli Sağlığa Etkisi
Kan şekeri disregülasyonu
Yaşadığınız Stres ile salgılanan Kortizol enerji için kanda şekerin artmasını tetikler. Trafikte stres içindeyseniz bu şekilde yüksek kan şekeri ile kalırsınız. Kortizol aynı zamanda kan şekerini dengeleyen İnsülin hormonu salınımını engeller. Böylece kronik stres kronik yüksek kan şekerine ve bundan kaynaklanan Tip 2 diyabet vb. birçok rahatsızlığa sebep olur. Bunlar arasında sık idrara çıkma, çok susamak, yorgunluk, bulantı, meyvemsi nefes kokusu, ağız kuruluğu, baş dönmesi ve kilo almak sayılabilir.
Kardiyovasküler Hastalıklar
Stres sebebiyle salgılanan Kortizol damarların daralmasına, Epinefrin salgılatarak kalp atış hızının artmasına ve daha hızlı kan pompalanmasına sebep oluyor. Bütün hormonlar gibi Kortizol de Kolesterol’den oluşuyor. Kronik Kortizol artışı Kolesterol üretiminin artmasına sebep oluyor. 2019’da yayınlanan bir araştırma3 artan Kortizol seviyesinin Kolesterolün yükselmesine, yüksek kan basıncına ve trigliserid seviyesi yükselmesine sebep olduğunu ortaya çıkarmış. Yüksek kortizol aynı zamanda kan damarları içerisinde plak oluşumuna ve karın bölgesi yağlanmasına sebep oluyor. Bunların hepsi kalp krizi, kalp yetmezliği, aritmi gibi kardiyovasküler hastalıklara sebep oluyor.
Depresyon ve Aksiyete
Kronik stres depresyona sebep oluyor. Başka bir araştırmada4 yaşamında majör bir stres yaşayan kişilerin %20-50’sinde depresyon gelişiyor. HPA aksında yaşanan düzensizlik Dopamin ve Seratonin seviyelerinde düşüşe yol açarken, zihinsel sağlığı da tehlikeye sokuyor.
2020’de yayınlanan bir araştırmaya5 göre kronik stres beyinde pro-inflamatuar hücre yanıtını aktifleştiriyor ve bu da anksiyeteye sebep oluyor.
Bağışıklık Sisteminin Baskılanması
Kronik stres bağışıklığı baskılamakla kalmıyor, aynı zamanda otoimmün hastalıklar (bağışıklık sistemi hastalıkları) gelişme riskini arttırıyor6.
Kortizol her ne kadar inflamasyonu engelleyici bir hormon olsa da kronik kortizol yüksekliği dirençli bir bağışıklık sistemine sebep olabilir7. Bu durum stres hormonlarının birikiminin inflamasyona sebep olması ve bağışıklığı daha çok baskılamasından kaynaklanıyor. HPA aksı düzensizliği sebebiyle bozulan bağışıklık sisteminin, İBS (İrritabl Bağırsak Sendromu) ve MS (Multiple Sclerosis) Hastalığını azdırdığı kanıtlanmış. Aynı zamanda HIV, Kanser ve Şizofreni ’de de rol oynuyor.
Yorgunluk ve Bozulmuş Muhakeme
Kronik strese sahip birçok kişi yorgun fakat alarmda hisseder. Kısaca yorgun olsalar da yastığa başını koyduğunda uykuya geçmede zorlanırlar.
HPA aksı kronik stres ile bozulduğunda bitmeyen yorgunluk hissetmek anormal değildir. Bir araştırma8 yüksek kortizol seviyelerinin REM uykusunu engellediği ve bölünmüş uykulara sebep olduğunu ortaya koymuş.
Kronik stres beyin sisi veya hafıza & konsantrasyon güçlüğü yaratarak aynı zamanda kavramayı da etkiliyor. Bir çalışma9 Alerji, Tip 1 Diyabet, Enfeksiyonlar sebebiyle bağışıklık sistemi fazla çalışan kişilerde daha yüksek seviyede yorgunluk yaşadığını ortaya koymuş. Böylece inflamasyonun yorgunluğa etki ettiğini savunuluyor.
Kısırlık
Kronik stres üremeyi destekleyen iyi bir hormon sistemini mahvedebilir. Bir çalışma10 kadınlarda yüksek kortizolün yumurtlamayı sağlayan hormonları baskıladığını ortaya koyuyor. 2015’te yayınlanan başka bir çalışma11 ise erkeklerde psikolojik stresin testosteron seviyesinde düşüş ve düşük sperm üretimine sebep olduğunu ortaya koyuyor. Bununla beraber hamilelikte yaşanan kronik stresin bebeğin endokrin fonksiyonlarında ve strese bağlı davranışlarında kalıcı değişiklikler yarattığı tespit edilmiş.
Kronik strese yönelik çözümler üretmek için acil bir sağlık durumu olmasını beklemeden harekete geçmeli ve bütünsel olarak iyileşmeyi ön plana almalıyız. Bedeninizi dinlemeyi alışkanlık haline getirmeli ve bedenin çağrısına kulak vermeyi öğrenmeliyiz. Kronik stres ile baş etmek için doğumdan itibaren yaşam hikâyenize göre bütüncül bir tıp doktorundan, profesyonel bir psikolog veya psikiyatristten, bir yaşam koçundan veya çevrenizden yardım almaktan çekinmeyin. Hepsinden önemlisi kendinize benim şu anda Neye ihtiyacım var? Diye sorun ve cevabını dinleyin.
* Bu yazı, aşağıda belirtilen 1 ve 2 numaralı kaynaklardan tercüme edilmiştir. Bu yazının içeriğiyle ilgili Anıl Turpçu’nun herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu yazı sadece bilgilendirme amaçlı İngilizceden Türkçeye çevrilmiş olup, hiçbir şekilde sağlık tavsiyesi içermemektedir. Bu yazı dolayısıyla okuyucularda oluşabilecek sağlık sorunlarından Anıl Turpçu hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Okuyucular bu yazının içeriğiyle ilgili kendi sağlık durumlarına göre doktorlarına danışmadan herhangi bir eylemde bulunmamalıdır. Sağlığınızla ilgili her türlü konuda doktorunuza danışmanız gerekmektedir.
1 Chronic Stress Promotes Cancer Development, Molecular and Cellular Oncology, Molecular and Cellular Oncology, a section of the journal Frontiers in Oncology, 19 August 2020, PMID32974180
2 Are You Chronically Stressed? This is How It Could Seriously Harm Your Health, Parsley Health Articles, June 29, 2020, Pam Moore, https://www.parsleyhealth.com/blog/what-is-chronic-stress-symptoms/?utm_source=instagram&utm_medium=social&utm_campaign=chronic+stress+symptoms+8.30.21&utm_content=ig+grid
3Cardiovascular Disease and Hair Cortisol: a Novel Biomarker of Chronic Stress, PMID: 31471749, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6717172/
4 Cortisol Secretion in Depressed and At-Risk Adults, Psychoneuroendocrinology, Volume 38, Issue 6, June 2013, Pages 927-940, PMID: 23122890, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4451064/#!po=1.16279
5 Repeated stress induces a pro-inflammatory state, increases amygdala neuronal and microglial activation, and causes anxiety in adult male rats, Brain, Behavior, and Immunity, Volume 84, February 2020, Pages 180-199, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0889159118308377
6Effects of stress on immune function: the good, the bad, and the beautiful, Immunol Res. 2014 May;58(2-3):193-210. doi: 10.1007/s12026-014-8517-0. PMID: 24798553, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24798553/
7 Current Directions in Stress and Human Immune Function, Curr Opin Psychol. 2015 Oct 1; 5: 13–17. PMID: 26086030, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4465119/
8 The associations between basal salivary cortisol and illness symptomatology in chronic fatigue syndrome, J Appl Biobehav Res. 2008 Jan 1; 13: 157–180. PMID: 19701493, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2730359/
9 The Role of Inflammation in Depression and Fatigue, Front Immunol. 2019; 10: 1696. PMID: 31379879, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6658985/
11 Effects of psychological stress on male fertility, Nature Reviews Urology volume 12, pages373–382 (2015), https://www.nature.com/articles/nrurol.2015.112
Comments